نسخ خطی
باسمه تعالی
سپاس خدای یکتا و بی همتا را که به این حقیر توفیق خدمت به خلق را در مکان مقدس کتابخانه عطا فرمود . همواره میان بوستان دانشمندان بودن ، نعمتی است بس عظیم .
کتابخانه عمومی مرکزی ساری با در بر داشتن 37402 جلد کتاب چاپی اعم از فارسی ، عربی و انگلیسی ، 180جلد کتاب خطی و467 جلد کتاب چاپ سنگی ، نمایه مطبوعات ، کافی نت و ... همواره آماده پذیرایی از مشتاقان علم و دانش می باشد .
کتابخانه عمومی مرکزی با داشتن 5144 نفر عضو فعال شامل 3286 نفر زن و 1858 نفر مرد ، بطور متوسط پاسخگوی 350 الی 400 نفر از مراجعین محترم در روز است .
هر ملتی دارای آداب و رسوم و قوانین خاص خویش است . مجموع این سنت ها و آداب و رسوم که همان فرهنگ هر ملت است ، نسلی را به نسل دیگر پیوند می دهد .
انتقال تجارب و سنن از نسلی به نسل دیگر اغلب توسط کتب و آثار بجا مانده از زمانهای پیشین صورت می گیرد . این میراث ارزشمند اغلب بصورت دستنوشته بجا مانده که خوشبختانه تعدادی از آنها را در کتابخانه عمومی مرکزی می توان یافت . از جمله بسیط الحقیقه کل الاشیاء = رساله در شرح قاعده بسیط تالیف حکیم ربانی و عالم صمدانی آخوند ملا علی بن ملا جمشید نوری مازندرانی و قوانین الاصول = قوانین المحکمه تالیف میرزا ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی و المعجم فی آثار ملوک العجم تالیف شرف الدین فضل الله بن عبدالله حسینی و ...
اغلب این کتب توسط خیر اندیشان و فرهنگ دوستان این شهر اهداء گردیده است . این افراد از نویسندگان ، محققان، شعراء، ادباء ، دانشجویان ، پیشه وران و مسئولان و مقامات شهرستان ساری می باشند که از آن جمله اسماعیل مهجوری ، علیرضا ایمانی نوبر ، شیخ محمد دیانت ، سید محمد طاهری شهاب ، ناصر دیانت ، باقر زاده ، قدرت الله فرجی ، علی بهروزی و بانو ملا فاطمه و... را می توان نام برد .
آنان علاوه بر کتب خطی ، کتب چاپ سنگی را نیز به کتابخانه اهداء نموده اند .
بسیاری از علماء مازندران به تالیف این آثار ارزشمند همت گماشته اند از جمله ملا علی نوری ، محمد صالح بن محمد محسن مازندرانی ، سید ابوالقاسم بن معصوم حسینی اشکوری ، شریف العلمای مازندرانی و محمد علی بن محمد رضا ساروی .
این آثار ارزشمند توسط کارشناسان و افرادی که اهل فن می باشند مورد بررسی قرار گرفته و به علاقه مندان معرفی می گردند .
به منظور بررسی کتب خطی معمولا مواردی به شرح ذیل مورد توجه قرار می گیرد .
1 . اندازه
شامل دو قسمت بیرونی و درونی که اندازه بیرونی شامل رویه خارجی و عطف و اطراف آن می گردد . و اندازه درونی شامل رویه داخلی جلد و صفحات و تعداد سطرها و جداول و نقوش می باشد که برای اندازه گیری از خط کش مدرج بر اساس سانتیمتر استفاده می شود .
2 . اوراق
ورق یا برگ که شخص بررسی کننده کتب خطی به شمارش اوراق و حتی صفحات آن می پردازد .
3 . کاغذ
کاغذ شناسی هر نسخه از دشوارترین کارهای بررسی کتب خطی است و نسخه شناس بر اساس تجربه و یا تحصیلی که در این رشته داشته است به شنا سایی کاغذ کتاب می پردازد که از انواع آن می توان از کاغذ هندی ، کشمیری ، سپاهانی ، سمرقندی ، فستقی ، صیقلی ، دهلی ، اصفهانی ، فرنگی و ... نام برد .
معمولا رنگ این کاغذها یا در اصل یا در گذشت زمان زرد ، خاکی ، دودی ، خاکستری ، قهوه ای ، حنایی ، آبی ، سقید ، نارنجی و ... می باشد . نسخه شناس به شناسایی کاغذ و جلد ، عطف ، نویی ، کهنگی ، پوسیدگی ، کرم خوردگی ، پیوند کاری ، ساییدگی ، تذهیب ، نقش و رنگ و... نیز می پردازد .
4 . خط
خط شناسی و خطاطی هر نسخه در شناساندن آن بسیار ارزنده است برخی از انواع خط عبارتند از نستعلیق ، ثلث ، شکسته ، تعلیق ، کوفی ، نسخ ، نسخ معرب ، جلی و...
5 . کاتب
معرفی کاتب هر نسخه و تاریخ کتابت و محل و مالک آن نیز از نکات مهم معرفی نسخ خطی می باشد .
6 . مولف
از جمله کارهای مهم جهت معرفی کتاب ، معرفی نام مولف است که شامل سال ولادت ، وفات ، نام تالیف و تاریخ تالیف است .
7 . آغاز
به منظور معرفی نسخ خطی جملاتی چند از آغاز هر نسخه نقل می شود این جملات خود نشانگر ارزش نسخه می باشد .
8 . انجام
همچنین جملاتی از انجام یا پایان هر نسخه نیز نقل می شود که اغلب در خطوط پایانی آگاهی هایی از علت تالیف ، نام و تاریخ تالیف و مولف یافت می شود .
9 . چگونگی یا کیفیت هر نسخه بستگی به عقیده و نظر نسخه شناس دارد که چگونه آن را مطالعه کرده و شناخته است .
مجموعه کتب خطی موجود در کتابخانه عمومی مرکزی به اهتمام دکتر محمود یزدی مطلق ( فاضل ) وبا همکاری آقای زین العابدین درگاهی شناسایی و در کتاب نگاهی به نسخه های خطی کتابخانه ی عمومی ساری و تنکابن به چاپ رسیده است .
کاغذ نسخ خطی موجود در کتابخانه عمومی مرکزی اغلب از نوع فستقی ، اصفهانی ، ترمه ، فرنگی ، کاهی و هندی می باشد .
مطابق بررسی دکتر محمود یزدی مطلق کتب موجود با خطوطی نظیر نسخ جلی و معرب ، نسخ خوش ، نستعلیق ، نستعلیق شیرین ، نسخ شیرین و شکسته تعلیق به رشته تحریر در آمده اند .
جلد اغلب کتب موجود تیماج در رنگهای مشکی ، قهو ه ای ، عنابی ، تیماج لایه ای و ... می باشد .
در کتب موجود به موضوعاتی از قبیل تفسیر و ادعیه فارسی ، شعر فارسی ، فقه عربی ، صرف و نحو عربی ، منطق عربی ، اصول فقه عربی ، اخبار عربی و فارسی ، عروض و قافیه فارسی ، معانی و بیان عربی ، اخلاق فارسی پرداخته شده است .
صدیقه افضلی